Normy społeczne nie są pojęciem jednolitym, gdyż mogą dotyczyć zarówno kwestii uregulowanych prawnie, jak i niepisanych zasad. Dotyczą one ogółu społeczeństwa bądź wybranej grupy, w zależności od ich rodzaju. W jaki sposób należy rozumieć normy społeczne i gdzie znajdują zastosowanie?
Co to są normy społeczne?
Normy społeczne to swego rodzaju wzory zachowań, które zostały przyjęte w danej grupie. Można przez nie rozumieć także wskazówki dotyczące tego, jak należy postąpić w konkretnej sytuacji. Normy społeczne pozwalają również zdefiniować cechy charakterystyczne danego zjawiska lub przedmiotu. W socjologii definiuje się kilka rodzajów norm społecznych, w tym między innymi normy:
- prawne – zostały one uregulowane w przepisach prawa, regulaminach czy kodeksach. Ich nieprzestrzeganie wiąże się z koniecznością poniesienia odpowiedzialności karnej, cywilnej czy finansowej,
- religijne – dotyczą one wyłącznie konkretnej grupy osób, która wyznaje daną religię. Najczęściej regulują one stosunki międzyludzkie czy określają zasady, zgodnie z którymi należy postępować,
- etyczne – określają absolutny nakaz lub zakaz zachowania się w konkretny sposób,
- obyczajowe – dotyczą konkretnej zbiorowości; najczęściej kształtowane były na przestrzeni lat, mając na uwadze uwarunkowania klimatyczne, religijne czy moralne,
- zwyczajowe – są to zachowania charakterystyczna dla danej zbiorowości.
Najogólniej normy społeczne można natomiast podzielić na formalne oraz nieformalne. Formalne mają charakter regulaminów czy przepisów, których dana grupa społeczna jest zobowiązana przestrzegać. W grupie norm formalnych znajdują się normy prawne oraz religijne. Tymczasem normy nieformalne obowiązują zwyczajowo, nie przyjmując charakteru przepisów, których przestrzeganie można w jakikolwiek sposób egzekwować.
Kogo dotyczą normy społeczne?
Znając typy norm społecznych, można bez większego problemu podać ich przykłady. Podział norm społecznych ma charakter umowny, przy czym o ile tych formalnych jesteśmy zobowiązani przestrzegać, o tyle przestrzeganie norm nieformalnych, choć nie jest obowiązkowe, pozwala określić pozycję i odgrywaną przez nas rolę w społeczeństwie. Przykłady norm społecznych to:
- zakaz prowadzenia pojazdów będąc pod wpływem alkoholu (norma prawna),
- obowiązek uczestnictwa we mszy świętej w niedzielę (norma religijna),
- obowiązek opieki nad starszym, schorowanym rodzicem (norma etyczna),
- całowanie kobiety w rękę (norma obyczajowa, choć w niektórych kręgach kojarzona jest z seksualizacją kobiet),
- przybijanie sobie piątki na powitanie (norma zwyczajowa).
Normy społeczne dotyczą wszystkich osób, które przynależą do danej grupy. Można rozpatrywać je na różnych płaszczyznach – niektóre z nich obowiązują w małych, lokalnych społecznościach, inne dotyczą wszystkich obywateli kraju.
Z czym wiąże się nieprzestrzeganie norm społecznych?
Niektórych norm społecznych trzeba bezwzględnie przestrzegać, inne można traktować z większą swobodą, odnosząc się do nich dobrowolnie. Nieprzestrzeganie norm prawnych wiąże się z ryzykiem nałożenia kary, w tym również kary finansowej lub pozbawienia wolności. Nie przestrzegając norm przyjętych w zakładach pracy, uczelniach wyższych czy szkołach, można otrzymać wypowiedzenie czy zostać skreślonym z listy studentów/uczniów. Tymczasem normy, których przestrzeganie nie jest bezwzględnie egzekwowane, mogą świadczyć o naszej pozycji społecznej i kulturze osobistej. Dobrym przykładem jest przepuszczanie kobiet w drzwiach przez mężczyzn, mówienie dzień dobry sąsiadom czy pomaganie osobom starszym w wykonywaniu codziennych zadań. Osoby, które silą się na takie miłe gesty, są postrzegane jako dobrze wychowane i umiejące zachować się w konkretnej sytuacji. Niemniej jednak warto mieć na uwadze, że rozumienie norm społecznych nie jest jednolite na całym świecie. W niektórych krajach to, co my postrzegamy jako pozytywne, stanowi wyraz braku szacunku. Wchodząc w daną społeczność, należy więc sprawdzić, jakie dokładnie normy wypracowała. Pomaga to nie tylko nawiązać kontakt z jej członkami, lecz również nie narazić się na przykład na odpowiedzialność karną.
