Nazwanie kogoś osobą apodyktyczną nie jest zwykle uważane za komplement. Apodyktyczność oznacza trudny charakter i problemy komunikacyjne – nic dziwnego, że osoby takie nie wzbudzają wielkiej sympatii. Czym dokładnie jest apodyktyczność? Jak rozpoznać apodyktyczny charakter i jak sobie z nim radzić?
Czym jest apodyktyczność?
Zgodnie z definicją, podawaną przez autorów Wielkiego Słownika Języka Polskiego, apodyktyczność jest cechą kogoś, kto:
- nie uznaje zdania odmiennego od własnego;
- dąży do narzucenia swojej woli innym osobom.
Słowo wywodzi się z języków antycznych. Starożytni Grecy określali terminem ‘apodeiktikós’ osobę ‘wskazującą innym’. W łacinie z kolei słowo ‘apodicticus’ znaczy ‘nieodparty, niezbity’. Obecnie, pod pojęciem apodyktyczność rozumiemy całkowity brak tolerancji dla odmiennych poglądów, odmawianie innym prawa do sprzeciwu, wymuszanie posłuszeństwa dla własnych poleceń. Człowiek apodyktyczny impulsywnie, a nawet agresywnie, reaguje na wszelkie formy dyskusji, odbierając je jako nieposłuszeństwo.
Apodyktyczność jest cechą charakteryzującą liderów i szefów, rządzących w oparciu o dyrektywny system kierowania. W takim rozumieniu cecha ta jest przeciwieństwem demokracji. Co ważne, występować może ona u ludzi niezależnie od wieku oraz zajmowanego stanowiska. Często w życiu codziennym mierzyć musimy się nie tylko z apodyktycznym szefem, ale także ojcem, teściową, a nawet własnymi nastoletnimi dziećmi.
Skąd się bierze charakter apodyktyczny?
Apodyktyczny charakter nie jest czymś, z czym się rodzimy. Wiadomo, że niektóre cechy osobowości czy temperament mogą być wrodzone i dziedziczne. Apodyktyczność jest jednak zespołem cech i sposobów postępowania w relacjach z ludźmi, który nabywa się w procesie wychowywania. Zazwyczaj jest to schemat powielany w rodzinach, w których rodzice stosują autorytarny system wychowywania. Dzieci, które nie mają wiele do powiedzenia i od najmłodszych lat zmuszane są do biernego posłuszeństwa, w dorosłym życiu często powielają znany schemat. Wymaganie bezwzględnego posłuszeństwa jest tym, co wyniosły z domu i co wydaje się im najskuteczniejszą formą działania.
Rozwojowi cech apodyktycznych sprzyja osobowość narcystyczna, egocentryzm, a także nieumiejętność radzenia sobie z własnym lękiem i kompleksami.
Osoba apodyktyczna – co to znaczy dla otoczenia?
Osoba apodyktyczna – co to znaczy dla wszystkich w jej otoczeniu? Zazwyczaj oznacza to problemy komunikacyjne, napiętą atmosferę i konieczność zdecydowanego bronienia własnych przekonań i opinii. Osoba taka wykazuje kompletny brak zrozumienia i zainteresowania zdaniem innych, ponieważ to własne przekonania uważa za słuszne. W dążeniu do realizacji swoich celów pragnie podporządkować sobie i wykorzystać wszystkich wokół. Nie słucha przy tym argumentów, a rzeczowa dyskusja rzadko jest możliwa. Człowiek apodyktyczny bywa bezwzględny i nieprzejednany. Czasem odbierane jest to przez otoczenie jako trudny do zniesienia upór, innym razem jako despotyzm, egoizm, a nawet okrucieństwo.
Jeśli apodyktycznością wykazuje się szef, praca szybko może zmienić się w prawdziwą drogę przez mękę. W stosunku zależności, będąc osobą podporządkowaną apodyktycznemu despocie, trudno jest znaleźć warunki odpowiednie do realizacji własnych zawodowych ambicji.
Apodyktyczny charakter u bliskiej osoby – jak sobie radzić?
Jeśli ktoś z naszych bliskich wykazuje się apodyktycznością, konieczne jest opracowanie skutecznych technik komunikacji własnych potrzeb. Nieustanne podporządkowywanie się innej osobie kosztem rezygnacji z własnych przekonań to przepis na rodzinną katastrofę. Jak jednak rozmawiać z osobą apodyktyczną, aby dodatkowo nie zaogniać sytuacji? Warto wypróbować jedną z poniższych metod:
- ćwiczyć asertywność, pamiętając, że jest to zachowanie leżące pomiędzy uległością a agresją;
- nauczyć się odmawiać, mówić ‘nie’, ale nie dawać się wciągać w kłótnie,
- stosować rzeczowe argumenty, ale nie tłumaczyć każdej podjętej decyzji,
- podkreślać swoje prawo do odrębności i autonomiczności, nie krytykując jednak każdej opinii drugiej strony,
- szukać kompromisów, pokazując apodyktycznemu bliskiemu korzyści, które takie rozwiązanie przynosi.
Apodyktyczność jest uciążliwa dla otoczenia – nie jest to jednak cecha, której nie można się pozbyć. Jeśli osoba zbyt apodyktyczna uświadomi sobie problem, może skutecznie zmienić schematy własnych zachowań, np. dzięki terapii behawioralno-poznawczej.
